«تحریم» یکی از گزینه‌های کشورهای غربی برای اعمال فشار به کشورها با هدف تغییر رفتار سیاسی آنها در نظام بین‌الملل جهانی است، به گونه‌ای که هر حرکت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و غیره که منافع کشورهای غربی را تهدید کند بلافاصله با استفاده از ابزار تحریم‌ها مورد هدف و حمله اقتصادی قرار می‌گیرد.
از همان روزهای نخست وقوع انقلاب، استفاده از ابزار تحریم‌ها علیه کشور ایران در دستور کار کشورهای غربی قرار گرفت اما در دهه گذشته با تغییراتی که در این ابزار ایجاد شده، هوشمندی و کارآیی آن به طرز قابل توجهی افزایش یافته است.
در مواجهه با نظام تحریم‌های هوشمند آمریکا و اتحادیه اروپا، مردم ایران در سال ۹۲ مسیر مذاکره و امتیازدهی برای رفع تحریم‌ها را انتخاب کردند که ثمرات آن بعد از گذشت ۸ سال دولت تدبیر و امید قابل قضاوت است.
در این بین تجربه‌های دیگری نیز در مواجهه با نظام تحریم در کشورهای مختلف وجود دارد که یکی از آنها، تجربه کشور روسیه و مسیری است که دولت و مردم این کشور برای مقابله با تحریم‌های آمریکا انتخاب و طی کرده‌اند.
پس از شروع عملیات نظامی روسیه در اوکراین این سوال در اذهان عمومی ایجاد شده که چرا تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه کارآیی ندارد؟ برای پاسخ به این سوال باید کمی به گذشته برگردیم و اقدامات دولت روسیه در اولین مواجهه با تحریم‌های هوشمند در جریان مناقشات با اوکراین بر سر کریمه در سال ۲۰۱۴ را مورد بررسی قرار دهیم.
* تلاش برای حذف سوئیفت و به‌کارگیری سیستم داخلی تراکنش‌ها
طبق گزارش اندیشکده سیاست‌گذاری اقتصادی تهران، بانک مرکزی روسیه از سال ۲۰۱۴ به طور جدی اقداماتی را جهت ایجاد یک بستر پرداختی موازی سوئیفت آغاز کرد. این بانک «سیستم انتقال پیام‌های مالی» تحت عنوان SPFS را شکل داد. سیستم SPFS پیام‌های مالی را بدون نیاز به سوئیفت، منتقل می‌کند و قابلیت انتقال ۵۰ نوع پیام مالی را دارد. سازمان راه‌اندازی‌کننده این سیستم پرداخت روسی، شرکت CyberFT است.
در این راستا تاکنون بیش از ۴۲۰ بانک بزرگ روسیه به پیام‌رسان داخلی این کشور متصل شده‌اند و اکنون مقامات روسیه شرایط پیوستن بانک‌های خارجی به این سیستم را نیز فراهم آورده‌اند. در حال حاضر ۱۰۹ بانک از روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان در شبکه تبادلات اطلاعات مالی شرکت CyberFT مشارکت مستقیم دارند.
همچنین بیش از ۲۰۰ بانک دیگر از کشورهای بلاروس و آذربایجان اعلام آمادگی کرده‌اند که تمایل به استفاده از بسترهای پیام‌رسانی مالی CyberFT دارند و در مرحله پیوستن به آن قرار دارند.
*توسعه پیمان پولی دوجانبه و تقویت کانال‌های امن بانکی دوجانبه
در حوزه پولی-بانکی و در پاسخ به تهدیدات غرب مبنی بر تحریم بانکی روسیه، بانک مرکزی این کشور جهت توسعه پیمان پولی دوجانبه و در کل «دلارزدایی»، بانک VTB (که دومین نهاد مالی بزرگ روسیه نیز هست) را به عنوان عامل برای تجارت با چین انتخاب کرد و بانک مرکزی چین نیز یک بانک تجاری (بانک چین) را به روسیه معرفی کرد تا تراکنش‌های در مقیاس وسیع بین دو کشور را براساس ارزهای محلی مدیریت کنند.
پس از راه‌اندازی این سیستم تسویه بین کشوری، حجم تجارت بین دو کشور روسیه و چین براساس ارزهای محلی، بیش از ۷۰۰ درصد رشد داشته است. در تصویر ۱ میزان افزایش استفاده از ارزهای محلی (روبل و یوان) در صادرات و واردات دو کشور در اوج سال‌های تحریم نشان داده شده است.
تصویر ۱
در همین رابطه و بر اساس آمار و اطلاعات منتشره از سوی بانک مرکزی و سرویس خدمات فدرال گمرک روسیه، سهم دلار در مبادلات بازرگانی بین روسیه و چین، در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۰ به پایین‌ترین میزان تاریخی، یعنی ۴۶ درصد رسید. در این مدت کل حجم تجارت خارجی میان این دو کشور ۲۵.۳۵ میلیارد دلار بوده است.
این نخستین بار در طول تاریخ است که واحد پول آمریکا، کمتر از نیمی از تسویه حساب‌های ارزی بین فدراسیون روسیه و جمهوری خلق چین را شامل می‌شود. در این بین سهم یورو از مبادلات بین این دو کشور ۳۰ درصد و سهم ارزهای محلی نیز ۲۴ درصد بوده است.
در سال ۲۰۱۸ نیز طرحی دیگر برای راه‌اندازی سیستم فرامرزی جدید برای پرداخت مستقیم با ارزهای ملی مطرح شد. در این مورد گفتگوهایی صورت گرفت تا دو کشور بتوانند از کارت اعتباری UnionPay چین در روسیه و از کارت میر روسیه در چین استفاده کنند.
*تصمیم روسیه برای توسعه نظام روبلی-یوآنی با چینی‌ها
اهمیت روزافزون روابط اقتصادی روسیه و چین در سهم فزاینده یوآن در ذخایر بین‌المللی بانک روسیه نیز نمایان می‌شود. طبق آمار، میزان یوان چین در ذخایر ارزی بانک مرکزی روسیه از ۲.۸ درصد کل ذخایر ارزی (معادل ۱۲ میلیارد دلار آمریکا) در پایان سال ۲۰۱۷، به ۵.۵ درصد (معادل ۲۳ میلیارد دلار آمریکا) در پایان سال ۲۰۱۸ افزایش یافته است. این اتفاق در جریان روند متنوع‌سازی ذخایر ارزی و دلارزدایی از دارایی‌های روسیه انجام گرفت. در تصویر ۲ این افزایش قابل ملاحظه است.
تصویر ۲
پیش از این مسکو و پکن توافق‌نامه‌ای به منظور استفاده از ارزهای ملی در تجارت دوجانبه و همچنین افزایش تسویه حساب‌های بین ارزی تا ۵۰ درصد منعقد کردند که در راستای تلاش برای دور شدن از دلار آمریکا در دستورکار قرار گرفته است.
در پی این قرارداد، طرفین با کنار گذاشتن سوئیفت در مبادلات تجاری خود، از نظامات پرداخت و تسویه ملی شامل SPFS و CIPS، استفاده می‌کنند و در این راستا، پیام رسان SPFS روسیه و سیستم پرداخت بین بانکی بین‌المللی چینی CIPS به یکدیگر متصل خواهند شد.
* شرط روسیه برای پرداخت روبلی وجه واردات گاز توسط اروپایی‌ها
از دیگر اقدامات روسیه به منظور کاهش سهم دلار و یورو در مبادلات تجاری بین‌المللی خود، تقاضا از اتحادیه اروپا برای پرداخت بخشی از وجه واردات گاز به واحد روبل بود. برای اینکه اتحادیه اروپا بتواند پرداخت روبلی انجام دهد، باید به روسیه صادرات کرده و در ازای آن روبل دریافت کند؛ سپس با این وجه (که به نام کشورهای عضو این اتحادیه و به روبل در بانک‌های روسیه نگهداری می‌شود) هزینه گاز وارداتی را از طریق بانک‌های تجاری روسیه بپردازد. این اقدام جایگاه روبل را در اتحادیه اروپا تقویت و آن را تبدیل به یک ارز مهم بین‌المللی کرد.
* استفاده از ارزهای ملی در تعاملات با گروه بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیا
روسیه و اعضای همکار این کشور در گروه بریکس نیز، از برنامه ایجاد یک سیستم پرداخت بین‌المللی ضدتحریم حمایت کرده‌اند. ایجاد سیستم پرداخت جایگزین سوئیفت یکی از برنامه‌های ویژه در دستور کار رئیس‌جمهور روسیه است؛ ولادیمیر پوتین به دنبال بین‌المللی کردن سیستم انتقال پیام‌های مالی روسیه (SPFS) است. اکنون برنامه‌هایی برای ایجاد پیوند میان سیستم‌های پرداخت کشورهای عضو گروه بریکس توسط شورای تجاری این گروه تأیید شده است.
طبق گفته کریل دیمیترف رئیس صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه، افزایش ریسک‌های غیربازاری ناشی از زیرساخت‌های پرداختی بین‌المللی، منطق پشت این طرح برای ادغام میان سیستم‌های پرداخت ملی اعضای گروه است. به گفته وی یک سیستم پرداخت کارآمد برای اعضای بریکس می‌تواند انجام پرداخت‌ها به وسیله ارزهای ملی را ترغیب کند و از شکل‌گیری یک مسیر پرداخت و سرمایه‌گذاری پایدار میان کشورها اطمینان حاصل کند.
در سال ۲۰۱۹ و بر اساس اعلام بانک مرکزی روسیه، سهم SPFS در ارتباطات مالی روسیه در دو سال منتهی به ۲۰۱۹ به میزان ۱۵ درصد از سهم سوئیفت از این ارتباطات رسیده است. در حال حاضر دسترسی بانک‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز به SPFS متصل شده است.
طبق گفته دیمیترف سهم دلار در پرداخت‌های بازرگانی خارجی روسیه از ۹۲ درصد در چند سال گذشته به ۵۰ درصد کاهش یافته است، در حالی که سهم روبل از ۳ درصد به ۱۴ درصد رسیده است.
روسیه در حال ایجاد زیرساخت‌های لازم برای استفاده از ارزهای ملی در پرداخت‌های میان کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. پیرو این اقدامات، در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد پرداخت‌های میان روسیه و اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا به روبل انجام می‌شود.
روسیه در معاملات نظامی خود با هند نیز از ارزهای ملی استفاده می‌کند. به دلیل تحریم‌های کاتسا که از سال ۲۰۱۸ به اجرا درآمد، هند در پرداخت هزینه‌های خرید تجهیزات نظامی به روسیه دچار مشکل شد. در همین راستا در جلسه مشترک مقامات نظامی هند و روسیه پیشنهاد شد که دو کشور پرداخت‌های خود را به وسیله ارزهای ملی و با روپیه و روبل انجام دهند. به عنوان نمونه قرارداد ۵ میلیارد دلاری میان روسیه و هند برای ۵ دسته سیستم دفاع هوایی اس-۴۰۰ با روبل انجام شد.
انتهای پیام/
