رهبر انقلاب اسلامی سال ۹۱ را سال «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی» نام‌گذاری کردند و در بخشی از بیانات آغاز سال ۹۱ در حرم رضوی(ع) به موضوع «دلایل اصلی دشمنی غرب با ایران» و «اهمیت نفت و انرژی در اقتدار اقتصادی و سیاسی» کشور اشاره کردند.
معظم‌له در بخشی از این سخنرانی فرمودند: «کشورهای غربی ازلحاظ منابع نفتی دچار مشکل شده‌اند و روزبه‌روز مشکل آنها بیشتر خواهد شد. منابع نفتی کشورهای اروپایی و به‌طورکلی کشورهای غربی، بعضی چهار سال دیگر تمام خواهد شد، بعضی ۶ سال دیگر تمام خواهد شد، بعضی ۹ سال دیگر تمام خواهد شد؛ لذا مجبورند از منابعِ غیر خودشان استفاده کنند. کشور آمریکا که امروز حدود سی‌وچند میلیارد بشکه نفت ذخیره دارد، طبق محاسباتی که کارشناسان کشورمان کرده‌اند ـ که آمارشان متکی به آمار خود آمریکایی‌ها است ـ نفتش تا سال ۲۰۲۱، یعنی تا نُه سال دیگر تمام خواهد شد. نفت دنیا که امروز بیش از پنجاه‌درصدش از خلیج فارس خارج می‌شود، آن روز متکی خواهد شد به سه منبع عمده نفتی در منطقه ما و در خلیج فارس؛ که البته یکی از آن سه منبع، ایران است».
حالا و در سال ۲۰۲۱، برخی بدخواهان نظام در گوشه و کنار مطرح می‌کنند که به‌خلاف پیش‌بینی رهبر معظم انقلاب، نفت آمریکا چند برابر شده است!
آنها به‌خیال اینکه مخاطب بی‌پایگی استدلالشان را درنیابد، از پایگاه آماری تریدینگ اکونومیکس Trading Economics، نمودار زیر را هم منتشر و ادعا می‌کنند که هرچند در برهه‌هایی مثل ۲۰۱۷ یا بعد از ۲۰۲۰، تولید نفت در آمریکا کاهش یافته اما از سال ۲۰۱۲، تولید نفت در آمریکا رو به افزایش بوده است!
در این خصوص نقاط کوری وجود دارد که نگاه شبهه‌افکنان و بدخواهان نظام را محدود کرده و از اهمیت بالایی برخوردار است؛
۱. سخنرانی رهبر انقلاب در فروردین ۱۳۹۱ (۲۰۱۰) بوده است؛ در آن تاریخ بر اساس آمار شرکت BP، ذخایر آمریکا حدود ۳۰.۹ میلیارد بشکه بوده است و نسبت ذخیره به تولید (reserve/production) برابر با ۱۱.۱، به این معنی که آمریکایی‌ها از آن تاریخ فقط می‌توانستند حدود ۱۱ سال به تولید ادامه دهند که می‌شود حدود ۲۰۲۱.
نمودار فوق نشان‌دهنده میزان «ذخیره اثبات‌شده نفت آمریکا» (نه منابع نفت خام قابل استحصال) است که توسط مدیریت اطلاعات انرژی آمریکا تهیه شده و برگرفته از پایگاه اینترنتی خود آن‌هاست.
بدیهی است که «ذخیره اثبات‌شده نفت» به‌طور دائم مصرف و تبعاً اکتشاف می‌شود و همان‌گونه که در نمودار فوق ملاحظه می‌شود از سال ۲۰۱۰ روند اکتشافات جدید آمریکا که ناشی از اکتشاف نفت شیل است (و به آن خواهیم پرداخت) به‌نحو چشمگیری اضافه شده و به ۴۷ میلیارد بشکه رسیده است. آمریکا در زمان حاضر روزانه ۱۵ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند و اگر اکتشاف جدیدی نداشته باشد نزدیک به ۸.۵ سال دیگر نفت خواهد داشت، درواقع گزارش رهبر انقلاب در ۱۰ سال پیش هم متکی به داده‌های آن موقع و صحیح بوده است.
جالب آنکه، شرکت نفتی «اِنی» (Eni) ایتالیا هم سال ۲۰۱۴ در گزارشی پیش‌بینی کرد «با توجه به میزان ذخایر و تولید نفت ایران در سال ۲۰۱۳، ایران تا ۱۳۵ سال دیگر نفت خواهد داشت». این شرکت ایتالیایی همچنین پیش‌بینی کرده بود نفت آمریکا و مکزیک تا ۱۰ سال آینده تمام شود.
۲. ازاین‌رو اشاره رهبر انقلاب به محاسبات کارشناسان، از جنس «پیش‌بینی»، «وعده تضمینی» یا یک «حدس بدیهی و مسلم» نبوده بلکه «گزارش» و طرح «فرضیه یا حدس هوشمندانه کارشناسان» بوده است، نیاز به توضیح نیست که بین فرضیه و پیش‌بینی، تفاوت‌های کلیدی وجود دارد.
همچنین نباید فراموش شود که در استعمال لفظ برای بیان معنا، برخی اعداد حالت کثرت دارند و برخی دیگر حالت قلّت و مشخصاً بیانگر زمان معین و مشخصی نیستند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در همین سخنرانی می‌فرمایند: «ایران کشوری با یک چنین ثروتی است. آنها تا ۴ سال دیگر، تا ۱۰ سال دیگر، تا ۱۵ سال دیگر نفتشان تمام می‌شود؛ اما جمهوری اسلامی ـ بر طبق منابعی که تا امروز اکتشاف شده است ـ تا هشتاد سال دیگر نفت و گاز دارد؛ این خیلی جذاب است».
۳. آنچه در این مدت در حوزه نفتی آمریکا اتفاق افتاده، مسئله «تولید» و «سرمایه‌گذاری» بوده است نه «ذخایر» و «منابع نفتی» قابل استحصال.
هرچند در فهرست کشورها بر پایه «تولید نفت» آمریکا در جایگاه اول قرار دارد اما در فهرست کشورها بر پایه «ذخایر نفتی» که ایران جایگاه سوم را به خود اختصاص داده است، آمریکا در رده سیزدهم قرار دارد؛ جایگاهی که بر اساس محاسبات خود آمریکایی‌ها روزبه‌روز در حال تنزل است.
لازم به ذکر است که آمریکا طی چند سال گذشته برای مقابله با تمام شدن «نفت خام معمولی» و «منابع نفتی قابل استحصال» خود به تکاپو افتاده است تا هر طور که شده ـ حتی تولید نفت شیل با توسل به اقدامات ضد محیط‌زیستی و ضد حقوق بشری ـ خود را به‌عنوان بزرگ‌ترین «تولیدکننده» نفت در جهان (نفت شیل) معرفی کند حال‌آنکه تولید بیشتر نشان‌دهنده بیشتر بودن ذخایر نفتی نیست!
آنها طی چند سال گذشته روی تولید نفت شیل (نفت سنگین) و روش‌های جدید اکتشاف و استخراج (فراکینگ) سرمایه‌گذاری کرده‌اند و اگر چنین سرمایه‌گذاری‌ای نبود مشکل نفت و سوخت آن کشور را با شورش‌های داخلی و بحران‌های حل‌ناشدنی روبه‌رو می‌کرد.
۴. همین افزایش تولید نفت در آمریکا، مربوط به نفت شیل است؛ نفتی که به‌دلیل کاهش ذخایر نفت خام تولید می‌شود و پالایش آن در مقایسه با نفت خام سخت‌تر و پرهزینه‌تر است؛ ارزش حرارتی آن نسبت به نفت خام کمتر است و معضلات و مشکلات زیست‌محیطی را در پی دارد.
فراکینگ فرآیندی است که طی آن، آب، ماسه و مواد شیمیایی با فشار بسیار زیاد به اعماق زمین پمپ می‌شود، تا سنگ‌های رسوبی حاوی هیدروکربن‌ها بشکنند و درنتیجه آن، نفت و گاز استخراج شود. مواد شیمیایی مورداستفاده در فراکینگ که سمی هستند از شکاف‌های ایجادشده در این فرآیند، وارد سفره‌های آب زیرزمینی می‌شوند و آنها را آلوده می‌کنند، همچنین گفته می‌شود که فرآیند فراکینگ حجم قابل‌توجهی فاضلاب تولید می‌کند، همچنین استفاده از این روش باعث نرم شدن لایه‌های زیر زمین و روان شدن گسل‌ها می‌شود و درنتیجه آن، وقوع زمین‌لرزه امکان‌پذیر می‌شود.
فن‌آوری بحث‌انگیز «فراکینگ» باعث شده است تولید نفت و گاز آمریکا افزایش یابد اما به‌زعم کارشناسان و مراکز پژوهشی آمریکایی، این فرآیند تأثیرات بسیار مخربی بر محیط زیست (هوا، زمین و آب) دارد؛ خطرات و آسیب‌هایی که اعتراضات و جنبش‌هایی را در داخل آمریکا به‌راه انداخت. گفتنی است سال ۲۰۱۶ بومیان و فعالان زیست‌محیطی ۴ ایالت آمریکا علیه پروژه نفت شیل یک جنبش اعتراضی را به‌راه انداختند تا جایی که مبارزه علیه شیوه استخراج نفت و گاز شیل به یکی از شعارهای انتخاباتی تبدیل شده بود،
حتی برخی مقامات و رهبران جهان به آن واکنش نشان دادند؛ پوتین، رئیس‌جمهور روسیه دو سال پیش طی سخنانی در «کنفرانس بین‌المللی شمالگان» استفاده از تکنولوژی فراکینگ برای استخراج نفت توسط آمریکا را مورد انتقاد قرار داد و گفت: این روش استخراج، بیشترین صدمه را به محیط زیست می‌زند.
همچنین، دولت انگلیس در سال ۲۰۱۹ به‌دلیل نگرانی‌های زیست‌محیطی، عملیات استخراج گاز شیل به‌روش فراکینگ در غرب این کشور را متوقف کرد. همچنین در فرانسه و آلمان هم این عملیات به حال تعلیق درآمد.
بر اساس همین اعتراضات و انتقادات بود که اردیبهشت‌ماه امسال، فرماندار کالیفرنیا (پرجمعیت‌ترین ایالت آمریکا) اعلام کرد اقداماتی را برای توقف صدور مجوزهای جدید فراکینگ تا سال ۲۰۲۴ انجام می‌دهد و استخراج ضد محیط زیستی نفت را تا سال ۲۰۴۵ متوقف می‌کند.
بر همین اساس است که می‌توان گفت، محاسبات کارشناسان و تحلیلگران حوزه نفت و انرژی و مؤسسات آمریکایی در مورد پایان ذخایر نفتی آمریکا درست بوده است و ایالات متحده فقط توانسته است با یک تنفس مصنوعی (آن‌هم تولید نفت شیل از طریق اقدامات ضد محیط زیستی) میزان نفت تولیدی خود را افزایش دهد.
نکته قابل‌تأمل آنکه حجم اعتراضات و انتقادات به روش فراکینگ باعث تغییر رویکرد دولت جدید آمریکا شده است، پایگاه یاهو فایننس چندی پیش گزارش داد که «جو بایدن قصد دارد فراکینگ یا روش شکست هیدرولیکی را که آمریکا در استخراج نفت به‌کار می‌برد ممنوع کند» و «توقف استفاده از این روش به انقلاب نفت شیل آمریکا پایان می‌دهد».
۵. واقعیت امر این است که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بارها بر ضرورت «قطع وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی» تأکید و مطالباتی را در این خصوص مطرح کرده‌اند؛ مطالباتی مانند «جمع‌آوری گازهای همراه نفت»، «جلوگیری از خام‌فروشی نفت و گاز و تبدیل آن به فرآورده‌های با ارزش‌افزوده»، «استفاده از توان داخلی برای افزایش ضریب بازیافت از مخازن نفتی کشور»، «توجه ویژه به منابع انسانی و استفاده از نقدینگی موجود در کشور برای تولید و توسعه» و «کاهش شدت مصرف انرژی در کشور».
رهبر معظم انقلاب در بیانات آغاز سال ۹۱ در حرم رضوی، قبل از آنکه گزارش کارشناسان در خصوص نفت و انرژی آمریکا را مطرح کنند، موضوعاتی مانند «مدیریت مصرف حاملهای انرژی»، «حراست مقتدرانه نظام اسلامی از ثروت عظیم نفت و گاز» را مورد تأکید قرار می‌دهند و می‌فرمایند: «امروز و فردا ـ مثل دیروز ـ اقتدار اقتصادی و سیاسی و به‌تبع آن، اقتدار علمی و نظامی، متوقف است به انرژی، به نفت. تا ده‌ها سال دیگر، دنیا محتاج نفت و گاز است؛ این یک مطلبِ مسلّم است. استکبار و قدرتهای استکباری می‌دانند که رگ حیاتشان به نفت و گاز وابسته است. آن روز که نتوانند این نفت ارزان را به دست بیاورند، آن روز که مجبور باشند برای تهیه نفت و گاز امتیاز بدهند و از زورگویی دست بردارند، آن روز برای آنها مصیبت‌بار است».
بر همین اساس است که بدخواهان نظام برای اینکه مسائل اصلی و مطالبات رهبری را به انحراف ببرند، به شگردهای تبلیغی و روانی متوسل می‌شوند تا القا کنند که حاکمیت نظام، شناختی از مدیریت منابع انرژی و سرمایه‌های ملی ندارند، حال آنکه اشاره ۹ سال پیش رهبر انقلاب به فرضیه کارشناسان، نقطه قوت ایشان در مدیریت عالیه نظام و نشان‌دهنده توجه معظم‌له به نظریات کارشناسان و مراکز پژوهشی است.
دی ماه ۹۹ رویترز در گزارشی نوشت: «قیمت نفت آمریکا در سال جاری میلادی برای اولین بار در تاریخ به محدوده منفی رسید؛ تعداد چاه‌های نفت و گاز آمریکا به پایین‌ترین رقم سقوط کرد و اکسون موبیل از شاخص صنعتی داوجونز بیرون رفت».
لازم به ذکر است که از اواخر سال ۲۰۲۰، روند ورشکستگی شرکت‌های صنعت نفت شیل آمریکا به‌ویژه با پاندمی ویروس کرونا شتاب گرفته است، همچنین بر اساس گزارش‌های منابع خارجی، صنعت شیل آمریکا سال جدید میلادی را با تولید ۷.۴۴ میلیون بشکه در روز آغاز کرده است؛ یعنی ۲۰ درصد کمتر از آغاز ۲۰۲۰ و بر اساس گزارشی از یک شرکت حقوقی آمریکایی، در سال جاری ۴۳ ورشکستگی شرکت اکتشاف و تولید صورت گرفته است؛ اتفاقی که بنا به گزارش‌های خارجی یک‌چهارم تولید نفت آمریکا را در ۲۰۲۱ از بین می‌برد.
علاوه بر اینها نکته قابل تأمل، اعتراف کارشناسان و مدیران غربی به پایان منابع نفتی آمریکاست.
ادواردو کامپانلا، یکی از اعضای مرکز حکمرانی تغییر در دانشگاه IE مادرید، اوایل سال جاری در مطلبی تحت عنوان «پایان عصر نفت» نوشت: «واقعیت این است که حتی اگر تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا کل صنعت نفت را هم زیر و زبر کنند، آمریکا باز هم فقط در تأمین انرژی انعطاف‌پذیری به‌دست آورده است و نه استقلال، حال تسلط که دیگر جای خود دارد!».
اسکات شفیلد، مدیرعامل شرکت «پایونیر» که چهارمین عملیات بزرگ شیل را در این کشور اجرا می‌کند، گفته است: «من تا سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ دیگر رشدی در تولید نفت آمریکا نمی‌بینم و چنین چیزی بی‌تردید برای اوپک و متحدانش خبر خوبی است».
آرتم آبراموف، سرپرست تحقیقات شیل در مرکز تحقیقات مشاوره‌ای «ریستاد انرژی» آذر سال گذشته (نوامبر ۲۰۲۰) طی مطلبی در وب‌سایت تخصصی حوزه نفت و انرژی «اویل پرایس» اظهار داشت: «ورشکستگی‌ها کل صنعت نفت را تحت تأثیر قرار داده است. کاهش تولید از طرف شرکت‌هایی که طی دو سال گذشته اعلام ورشکستگی کرده‌اند، رشد صنعت نفت آمریکا را تا پایان ۲۰۲۱ کند می‌کند».
همچنین راشاتودی تیرماه سال پیش (ژوئن ۲۰۲۰) در گزارشی با اشاره به «سقوط ۶۹درصدی تعداد چاه‌های نفت شیل آمریکا» نوشت: «سقوط شدید تعداد چاه‌های نفت فعال آمریکا، افت تولید نفت خام در این کشور و تقاضای ضعیف برای سوخت، عزم آمریکا برای حاکمیت بر انرژی جهان را خورد خواهد کرد».
در این گزارش با بیان اینکه «حاکمیت انرژی آمریکا به پایان راه خود رسیده است» آمده بود «در طول سال آینده احتمالاً تولید نفت شیل آمریکا ۵۰ درصد سقوط خواهد کرد و این کشور نمی‌تواند کاری در این زمینه انجام دهد، این به‌علت کاهش سودآوری نفت شیل در شرایط کنونی نیست بلکه به‌علت کاهش تعداد چاه‌های نفت فعال است».
علاوه بر این، دیوید بلکمن، کارشناس و تحلیلگر حوزه انرژی در دی‌ماه ۹۹ (دسامبر ۲۰۲۰) طی یادداشتی تحت عنوان «سال ۲۰۲۱ سال عدم اطمینان بی‌پایان برای نفت و گاز ایالات متحده» نوشت که تولید نفت خام در ایالات متحده به‌شدت کاهش یافته است و به‌عوض واردات آن افزایش خواهد یافت. به‌گفته وی این امر به‌نوبه خود امنیت انرژی جدید در کشور را کاهش می‌دهد و منجر به افزایش پیوسته واردات نفت خام خواهد شد.
۶. بدیهی است که خاورمیانه و خلیج فارس عمده‌ترین سهم ذخایر و تولید منابع نفت و گاز دنیا را به خود اختصاص داده است به‌طوری که کشورهای حاشیه خلیج فارس در تولید روزانه نفت خام جهانی، بیش از یک‌سوم سهم و همچنین نیز بیش از ۵۰ درصد از ذخایر اثبات‌شده جهان را به خود اختصاص داده‌اند، این در حالی است که سهم ایالات متحده از ذخایر اثبات‌شده نفت خام جهان تنها ۲ درصد است.
در همین بستر است که می‌توان به اهداف پشت‌پرده حضور و سیاست‌های ۶۰ساله اخیر آمریکا در خاورمیانه ـ از دشمنی با ایران و اختلاف‌افکنی‌ها میان ملت‌های منطقه تا حمایت از داعش ـ پی برد.
مایکل کلر، استاد مطالعات صلح و امنیت جهانی در دانشگاه «هامپشایر» آمریکا و نویسنده کتاب «جنگ بر سر منابع» می‌گوید: «هدف از کنترل عراق، تسلط بر منابع نفت آن به‌عنوان یک اهرم قدرت است و نه یک منبع سوخت. تسلط بر منطقه خلیج به‌معنای داشتن کنترل روی اروپا، ژاپن و چین است، این کار به ما قدرت کنترل باز و بستن شیر نفت را خواهد داد».
البته این تحلیل‌ها بارها از سوی اندیشکده‌ها و اتاق فکرهای آمریکایی در خصوص ایران و یا سایر کشورهای منطقه نیز مطرح شده است، نمونه آن اظهارات آشکار ۴۵ سال پیش هنری کیسینجر، وزیر خارجه آمریکا (در دولت ریچارد نیکسون) است. وی در سال ۱۹۷۵ در مصاحبه‌ای با مجله «بیزنس ویک» با طرح این نظریه که «از طریق جنگ سیاسی سهمگین با کشورهایی مانند عربستان سعودی و ایران و ایجاد بی‌ثباتی و حتی به خطر انداختن امنیت این کشورها، در صورت همکاری نکردن با ما، می‌توان قیمت نفت را پایین آورد».
به‌هرروی و با توجه به آنچه در فوق آمد (رشد مصرف و کاهش تولید و به پایان رسیدن منابع نفت خام آمریکا و کاهش تولید نفت شیل طی سال‌های آینده) به‌قول «فریمن»، آمریکا با اتخاذ سیاست راهبردی «قاپیدن نفت»، سیاست‌های ملی و امنیتی خود را به این‌سو متمرکز نموده است و تلاش می‌کند تا بر منابع نفتی کشورهای ضعیف تسلط یابد و این موضوع و مفهومی است که رهبر معظم انقلاب بارها بر آن اشاره کرده‌اند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بخش دیگری از سخنرانی فوق‌الاشاره (فروردین ۹۱) می‌فرمایند: «جمهوری اسلامی، کشور عزیز شما، منابعش ـ بر طبق آنچه که تا امروز اکتشاف شده است ـ از همه کشورهای دنیا بیشتر است؛ این خیلی چیز جذابی است برای مصرف‌کنندگان نفت در دنیا، برای دستگاه‌های استکبار که رگ حیاتشان به حاملهای انرژی، به نفت و گاز وابسته است، بنابراین ایران کشوری با یک چنین ثروتی است. آنها تا چهار سال دیگر، تا ده سال دیگر، تا پانزده سال دیگر نفتشان تمام می‌شود؛ اما جمهوری اسلامی ـ بر طبق منابعی که تا امروز اکتشاف شده است ـ تا هشتاد سال دیگر نفت و گاز دارد؛ این خیلی جذاب است. کشوری در اوج قله دارایی نفت و گاز؛ خب، قدرتهای استکباری چه می‌خواهند؟ می‌خواهند این کشور در اختیار دولتی باشد، در اختیار نظامی باشد که مثل موم در دست آنها باشد؛ مثل بعضی از کشورهای منطقه. این کشورها نفت دارند، زیاد هم دارند، اما مثل موم در دست آمریکاییهایند؛ “این‌قدر تولید کنید”، “چَشم”؛ “این‌قدر قیمت بگذارید”، “چَشم”؛ “به اینجا بفروشید، به اینجا نفروشید”، “چَشم”. اگر در کشور ثروتمند ایران که قله ثروت نفت و گاز متعلق به اوست، نظامی بر سر کار باشد که غیرتمندانه از این ثروت ملی حراست کند، اجازه چپاول ندهد، اجازه تطاول ندهد، تسلیم سیاست‌های دشمنان نباشد، خب، با این نظام دشمنی خواهند کرد، بنابراین دشمنی با ایران اسلامی به این خاطر است».
بنابراین، آمریکا با آگاهی از اینکه منابع نفت خامِ قابل استحصالش رو به پایان است، تلاش کرده است با توسل به روش‌های مخرب زیست‌محیطی، نفت شیل را در حجم انبوهی تولید کند و موقتاً ژست استقلال بگیرد؛ استقلالی که با توجه به تحولات صنعت نفت در دنیا و همچنین بر اساس نظریات کارشناسان و مراکز پژوهشی و سیاست‌های دولت جو بایدن، متزلزل و بی‌ثبات است و آمریکا را با دردسرهای جدید نفتی مواجه خواهد کرد.
انتهای پیام/
