مدیریت تلفیقی آفات یکی از اجزای توسعه پایدار کشاورزی محسوب می شود که بر افزایش برنامه های توانمندسازی دینفعان کشاورزی، توسعه کاربرد تکنولوژیهای اقتصادی و سازگار با محیط زیست و مدیریت تلفیقی محصول متکی می باشد. ترویج مدیریت تلفیقی آفات، نیازمند تشخیص محورهای اصلی اثربخشی اقتصادی- اجتماعی به منظور سیاستگذاری و برنامه ریزی عملی است. اما در این سیاست گذاریهای ملی آنچه که در کشور از سالهای شروع برنامه های کنترل بیولوژیکی تا کنون مورد توجه جدی قرار نگرفته، شاخص های اقتصادی برنامه ریزی است. اهمیت این موضوع به (دلایل ذیل در تدوین برنامه جامع توسعه کنترل زیستی در کشور بسیار اهمیت دارد. زیرا نگاه اثر بخش بدون توجه به منافع اقتصادی – اجتماعی غیر ممکن است.
۱-کنترل بیولوژیکی (BC)، ستون اصلی مدیریت تلفیقی آفات( IPM) است که امکان بالاترین بازده سرمایه گذاری در استراتژی IPM را فراهم می کند. با این حال ارزش اقتصادی این روش به ندرت به صورت دقیق تخمین زده می شود. ارزش گذاری کنترل بیولوژیک، امکان کاربرد آن در حفظ نباتات کشور را افزایش می دهد و ذینفعان کشاورزی مشارکت خود را در تصمیمات مالی و توسعه نوآوری های مورد نیاز کنترل بیولوژیک افزایش می دهند.
۲- بسیاری از مزایای کنترل بیولوژیکی ، زیست محیطی است که با کاهش مصرف آفت کشها همراه است. تخمین این موارد دشوارتر از مزایای مزرعه ای مانند بهبود عملکرد یا کاهش هزینه های کنترل آفات است زیرا نیاز به ارزیابی اقتصادی غیر مستقیم دارد. با وجود بحث های مداوم درباره روش ارزیابی اقتصادی منافع کنترل بیولوژیک، هنوز اثرات اقتصادی این روش بر سلامت غذا و محیط زیست به درستی ارزیابی نشده است.
۳- در روش کنترل بیولوژیک کلاسیک که بودجه آن از طریق اعتبارات عمومی و ملی تامین می شود و با مزایای اقتصادی و اجتماعی فراوانی همراه است، ضرورت توجیه اقتصادی- اجتماعی پروژه های مربوطه برای برخورداری از مشارکت ملی بیشتر است.
۴- در کنترل بیولوژیک حفاظتی مسئله مدیریت زیستگاه دشمنان طبیعی به صورت محلی و منطقه ای برای افزایش کارایی عوامل کنترل بیولوژیک مطرح است. در این روش نیز مسائل اقتصادی تا حد زیادی نادیده گرفته شده است. برای اثبات اینکه مدیریت زیستگاه عوامل کنترل بیولوژیک تا چه حد در کارایی کنترل بیولوژیک موثر است، نیاز به ارزیابی اثرات اقتصادی جانبی مدیریت زیستگاه بر اقتصاد تولید در زیست بوم کشاورزی مربوطه است.
۵- آموزش دینفعان در خصوص کنترل بیولوژیک حفاظتی نیاز به ارائه یک رویکرد قابل قبول و موثر برای ابلاغ ارزش اقتصادی این روش دارد.
۶- مشارکت متخصصان کنترل بیولوژیک و اقتصاددانان کشاورزی برای حل چالش ها و موانع ارزیابی کنترل بیولوژیک حفاظتی و ایجاد زمینه ها و انگیزه های اقتصادی توصیه این روش کنترل بیولوژیکی ضروری است.
۷- متاسفانه پیشرفت در ارزیابی BC و به ویژه کنترل بیولوژیک حفاظتی در کشور بسیار ضعیف بوده است. فقط از طریق تعامل میان متخصصان و ذینفعان می توان هزینه ها و مزایای مستقیم و غیرمستقیم کنترل بیولوژیکی را شناسایی و ارزیابی کنیم.
۸- در کنترل بیولوژِکی حمایتی موضوع رهاسازی دشمنان طبیعی در مزارع و باغ ها برای کنترل جمعیت خاصی از آفات طی یک یا چند نسل مطرح است. این روش نیازمند مشارکت فعالیت های بخش دولتی و خصوصی است. به دلیل وجود این ترکیب فعالیتی، تخمین ارزش اقتصادی آن دشوار است. از منظر تجاری این روش بیش از سایر روشهای کنترل بیولوژیک اشتغالزایی و بستر فعالیت تجاری ایجاد می کند. در بسیاری از موارد نظیر سایر نهاده های مصرفی در کنترل آفات، ارزش اقتصادی آن از طریق نسبت سود به هزینه و افزایش عملکرد محصول برای مصرف کنندگان قابل اندازه گیری است. اما افزایش مشارکت بخش دولتی نیازمند تعیین منافع اقتصادی- اجتماعی – زیست محیطی است که برای برنامه ریزی کلان این روش در سطح ملی یک چالش محسوب می شود.
۹- ضرورت دارد که پرتکل جامعی برای ارزیابی نسبت هزینه به سود و رویکردهای اندازه گیری کارایی کنترل بیولوژیک به صورت محصولی – منطقه ای ارائه گردد. تنها براین اساس است که می توان برنامه استراتژیک محصولی – منطقه ای برای توسعه این روش را در کشور ارائه نمود.
در میان سه روش مرسوم کنترل زیستی فقط در کنترل بیولوژیک کلاسیک اقدام به واردات عامل خارجی میشود آن هم برای آفات غیربومی که از مرز قرنطینه گذشته و در کشور مستقر شده باشند. تنها در نوعی از کنترل بیولوژیک کلاسیک بنام New association classical biological control برای آفات بومی از دشمنان طبیعی غیر بومی آن هم طبق شرایطی خاص استفاده میشود.
بنابراین مهمترین مزیت کنترل زیستی عدم وابستگی به واردات نهاده از خارج کشور است.
خوشبختانه دانش بومی و تنوع زیستی کشور عزیزمان ایران اسلامی از این بابت بسیار غنی است.
بهره برداری از این ثروت و ارزش طبیعی نیاز به برنامه ریزی دقیق و عزم ملی سربازان دفاع از امنیت غذایی کشور دارد.:کیفیت دشمنان طبیعی تولید شده در جهان به شکل فزاینده ای در حال بهبودی است که این موضوع ناشی از پیشرفت در زمینه تکنولوژی های تولید عوامل کنترل بیولوژیک است. اما در کشور ما (ایران اسلامی) برنامه ریزی بیشتری برای توسعه نیاز است که به شکل سریع سیستمهای کنترل کیفیت را بتوان براساس آنها بنا نهاد و بدین ترتیب کیفیت کاربرد عملی کنترل بیولوژیک را از طریق افزایش کیفیت تولید انبوه آنها توسعه داد. تدوین استانداردها و وضع قوانین تکمیلی برای تعیین عملکرد دشمنان طبیعی و نظارت بر کیفیت واحدهای تولیدی فعال اولویت بالایی دارد. شرکتهای دانش بنیان فعال میبایست با همکاری بخشهای پژوهشی مرتبط رژیم های غذایی کاراتر و بهتری را ارائه دهند که کیفیت دشمنان طبیعی را تضمین کند. ارزیابی محیط های مناسب تولید، افزایش سطح اتوماسیون سیستمهای پرورشی و شیوه های مناسب انتقال و رهاسازی نیز از موضوعات مهمی است که در برنامه استراتژیک توسعه کنترل بیولوژیک کشور باید مورد توجه ویژه قرار گیرند.
یادداشتی از دکتر مسعود لطیفیان معاون کنترل آفات سازمان حفظ نباتات کشور
انتهای پیام/
