هر ساله با آغاز فصل برداشت زعفران، صحبت از این محصول جدی‌تر از هر وقت دیگری می‌شود. مسئولان از اقدام‌های خود می‌گویند و صادرکنندگان از میزان محصولی که توانسته‌اند از کشور صادر کنند، صحبت می‌کنند. در این میان، کمتر کسی به نقش کشاورزان اشاره می‌کند؛ کشاورزانی که با همه مشقت محصول خود را جمع‌آوری و راهی بازار می‌کنند، اما در این بازار نقشی چندانی ندارند و به اجبار در دام دلالانی گرفتار می‌شوند که قدرت پولشان بر هر قاعده و مصوبه‌ای می‌چربد.
برداشت زعفران در مزارع شهرستان‌های زاوه و تربت حیدریه در روزهای آخر خود سپری می‌شود و بخش عظیمی از مردم این شهرستان‌ها درگیر برداشت این محصول استراتژیک هستند.
یکی از مهم‌ترین مشکلات کشاورزان، عدم تطابق هزینه و درآمد است. هزینه‌ها به‌شدت افزایش یافته، اکثر کشاورزان آب را با تانکر تهیه می‌کنند. هزینه دستمزد، نهاده و کود همگی با قیمت ارز آزاد چندین برابر شده است. اما متأسفانه قیمت زعفران از ۵ سال قبل که از خود کشاورز حدود ۱۵۰۰ دلار و ۱۲۰۰ دلار خریداری می‌شد، اکنون به ۲۰۰ دلار رسیده است. قیمت زعفران نسبت به ۵ سال گذشته اگر با قیمت گفته‌شده خریداری شود تازه به نصف رسیده است.
عدم حمایت سازمان و تشکلی از زعفران‌کار
در همین رابطه اقبالی، یکی از کشاورزان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: زعفران آب زیادی نمی‌خواهد. آنچه امروز با آن روبه‌رو هستیم نبود سازمان و تشکلی است که از زعفران‌کار حمایت کند. حتی شرکت‌های تعاونی نیز کاری که به نفع کشاورز باشد انجام نمی‌دهند.
این کشاورز ادامه داد: قیمت کارگران گران است و زعفران ارزان. در حال حاضر با تانکر زمین‌های زعفران را آبرسانی می‌کنیم. دستمزد هر کارگر سال گذشته با صبحانه، ناهار و شام روزی ۱۲۰ تومان بود؛ امسال این قیمت به ۲۰۰ تومان هم می‌رسد.
قیمت کارگران گران و زعفران ارزان
امیری، یکی دیگر از کشاورزان گفت: قیمت کارگران گران است و زعفران ارزان. در حال حاضر با تانکر زمین‌های زعفران را آبرسانی می‌کنیم. دستمزد هر کارگر سال گذشته با صبحانه، ناهار و شام روزی ۱۲۰ تومان بود؛ امسال این قیمت به ۲۰۰ تومان هم می‌رسد.
وی بیان کرد: روزهای اول برداشت، قیمت گل خیلی بالا بود. اکنون کارگران گل را کیلویی ۱۰۰ هزار تومان جمع می‌کنند و کیلویی ۵۰۰ هزار تومان می‌فروشیم.
امیری بیان کرد: این ضرر کشاورز را چه کسی جبران می‌کند؟ چه کسی بازار را به این وضعیت درآورده است؟ معلوم می‌شود کار دلال‌هاست. این دلال‌ها را جمع کنید. چرا خود دولت خرید تضمینی انجام نمی‌دهد؟ این‌قدر گرفتاری داریم که این حرف‌ها فقط نمک به زخم پاشیدن است.
در ادامه گزارش به سراغ مدیران جهاد کشاورزی شهرستان‌های منطقه تربت حیدریه رفتم.
رشد ۲۰ درصدی تولید زعفران در شهرستان زاوه
جواد محمدپور، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان زاوه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: سال گذشته ۳۷ تن زعفران خشک تولید شد که امسال برآورد می‌شود تولید با رشد ۲۰ درصدی نسبت به سال گذشته به ۴۵ تن برسد.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان زاوه بیان کرد: از مجموع ۹۱ هزار هکتار سطح کشت زعفران در استان خراسان رضوی، شهرستان زاوه با سطح زیر کشت ۱۵ هزار و ۷۰۰ هکتار، قطب تولید و بیشترین سطح زعفران در استان را داراست.
وی تصریح کرد: پیش‌بینی می‌شود امسال بیش از ۴۵ تن زعفران از مزارع شهرستان برداشت شود. ۳۰ درصد مزارع زعفران شهرستان زاوه به روش‌های نوین آبیاری تجهیز شده و مابقی به صورت سنتی (کرتی) آبیاری می‌شود.
محمدپور بیان کرد: در حوزه مشکلات می‌توان به هزینه‌های بالای کارگری در حوزه جمع‌کردن و پرکنی گل اشاره کرد و همچنین هزینه بالای تأمین کودهای مورد نیاز از دیگر مشکلات است.
وی گفت: با توجه به همزمانی زمان برداشت محصول و انباشت گل، کاهش قیمت گل در فصل برداشت موجب نارضایتی کشاورزان شده است.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان زاوه افزود: ورود تکنولوژی و ماشین‌آلات در حوزه برداشت گل تا جداسازی کلاه (پرکنی) می‌تواند در کاهش هزینه تولید و افزایش بهره‌وری مؤثر باشد.
وی تعداد بهره‌بردار زعفران را ۱۴ هزار نفر و میزان اشتغال‌زایی در هر هکتار را ۲۱۰ نفر روز کارگر اعلام کرد.
کشت زعفران در شهرستان مه ولات
هادی ساربان، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان مه ولات در گفتگو با خبرنگار مهر از زیر کشت رفتن بیش از سه هزار هکتار زمین کشاورزی برای تولید زعفران خبر داد.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان مه ولات اظهار کرد: پیش‌بینی می‌شود از این میزان اراضی، ۹ هزار و ۶۰۰ کیلوگرم زعفران خشک برداشت شود.
وی میانگین عملکرد زعفران را ۳ کیلوگرم در هکتار اعلام کرد و افزود: عملیات برداشت زعفران در این شهرستان نسبت به شهرستان‌های همجوار دیرتر آغاز می‌شود و پیش‌بینی می‌شود تا اواسط آذرماه ادامه یابد.
برداشت زعفران در شهرستان رشتخوار
حسین باهوش، فرماندار رشتخوار در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: ۶ هزار هکتار زمین کشاورزی زیر کشت زعفران رفت.
فرماندار رشتخوار بیان کرد: از سطح ۶ هزار هکتار زمین زعفران طی چند سال اخیر بین ۱۰ الی ۱۵ تن زعفران خشک برداشت می‌شد که پیش‌بینی ۱۵ تن برای سال جاری است که تفاوت چندانی با سال گذشته ندارد.
وی تعداد بهره‌بردار زعفران را حدوداً ۵ هزار نفر عنوان کرد و گفت: در فصل برداشت، برای جمع‌آوری این میزان گل، حدود ۱۵۰ هزار نفر روز، از قرار متوسط برداشت هر نفر ۱۰ کیلو و برای پرکنی ۵۰۰ هزار نفر از قرار هر نفر متوسط ۳ کیلو در طول فصل مشغول به کار می‌شوند.
باهوش در خصوص آبیاری نوین تأکید کرد: تاکنون آبیاری نوین انجام نشده و از سیستم کم‌فشار به صورت انتقال آب استفاده می‌شود.
میانگین تولید زعفران در تربت حیدریه
علیرضا قادری، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان تربت‌حیدریه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: میانگین تولید زعفران در این شهرستان حدود ۳ کیلوگرم در هکتار است.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان تربت‌حیدریه بیان کرد: از مجموع ۹۶ هزار و ۵۰۰ هکتار سطح زیر کشت زعفران در استان خراسان، مقدار ۹ هزار و ۲۰۰ هکتار آن به اراضی تربت‌حیدریه اختصاص دارد و بر این اساس این شهرستان از حیث سطح زیر کشت بعد از شهرستان زاوه رتبه دوم استان را داراست.
وی گفت: از کل سطح زیر کشت ۹ هزار و ۲۰۰ هکتاری محصول زعفران در سطح شهرستان، ۲۱۰۰ هکتار مجهز به سیستم آبیاری نوین است.
قادری با بیان اینکه بر اساس سامانه پهنه‌بندی کشاورزی شهرستان، تعداد بهره‌برداران و تولیدکنندگان زعفران ۸۹۳۸ نفر است، ادامه داد: میانگین تولید زعفران در این شهرستان حدود ۳ کیلوگرم در هکتار است. هر هکتار زمین زعفران، برای ۲۰۰ نفر روز کار ایجاد می‌کند و یک نفر اشتغال دائم و در کل شهرستان برای ۹۲۰۰ نفر اشتغال دائم و مستقیم و ۲ تا ۳ برابر این رقم، اشتغال غیرمستقیم ایجاد می‌کند.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان تربت‌حیدریه به فرآوری زعفران هم اشاره و اظهار کرد: هم‌اکنون ۱۰ مرکز فرآوری در این منطقه به استحصال سالیانه ۶۰ تن زعفران و دیگر فرآورده‌های متعلق به آن، مشغول هستند.
وی در خصوص قیمت مصوب خرید زعفران در سال زراعی جاری نیز گفت: هنوز از سوی دولت، قیمت جدیدی اعلام نشده، اما سازمان جهاد کشاورزی استان پیگیر موضوع است.
قادری مشکل اصلی زعفران‌کاران را کمبود نقدینگی و توان کم مالی در هزینه‌های بالای کارگری در فصل برداشت و فرآوری عنوان کرد.
حرکت رو به جلوی شورای ملی زعفران شایسته قدردانی است
مهدی جهانشیری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: تاکنون قانون عرضه و تقاضا و به تبع آن قیمت‌گذاری زعفران در اختیار سیاستمداران بوده که تصمیم‌ساز اصلی این حوزه هستند. این از دایره انصاف به دور است و باید قیمت‌گذاری زعفران به صاحبان اصلی‌اش سپرده شود.
این دست‌اندرکار حوزه زعفران با انتقاد از عملکرد پارسال سازمان تعاون روستایی در هنگام اجرای طرح خرید حمایتی زعفران گفت: تعاون روستایی در زمان تحویل، قیمت هر کیلوگرم زعفران را ۴۲۰ میلیون ریال اعلام کرد اما هنگام تسویه با کشاورزان برای هر کیلوگرم ۳۷۰ میلیون ریال پرداخت کرد.
این صادرکننده زعفران در ادامه از افزایش قیمت زعفران به عنوان یک بلا و درد در لباس نعمت برای کشاورزان یاد کرد و گفت: نمی‌دانم چرا برخی افزایش قیمت زعفران را ناشی از توانمندی مدیریتی خود معرفی کرده و در کارنامه کاری خویش جای می‌دهند؟
جهانشیری افزود: اگر به بازار زعفران در ۱۵ سال پیش نگاه کوتاهی بیندازیم، قیمت دلاری زعفران هر کیلوگرم بین هزار و ۳۰۰ تا هزار و ۴۰۰ یا در نهایت هزار و ۷۰۰ دلار بوده است و امروز نیز قیمت واقعی زعفران به همین میزان است. اگر بیش از آن است، به معنی افزایش قیمت زعفران نیست بلکه به واسطه افزایش قیمت دلار است.
عضو شورای اسلامی شهر تربت حیدریه ادامه داد: مسئولان نباید با اعداد شعبده‌بازی کرده و آماری به کشاورزان ارائه کنند که اغواگر باشد. مثلاً به دلیل مسائل دیگر، امروز قیمت هل، عدس، لوبیا و حتی کود حیوانی نیز افزایش یافته است و این افزایش قیمت نباید به عنوان یک سند افتخار معرفی شود.
نقش مافیای زعفران در کنترل قیمت طلای سرخ
محسن زنگنه، رئیس مجمع نمایندگان خراسان رضوی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در مورد زعفران کسانی بیشترین سود را در سال‌های گذشته بردند که خودشان تولیدکننده نبودند؛ بلکه زعفران را از کشاورزان جمع‌آوری و سپس آن را به صورت فله به کشورهای اطراف یعنی افغانستان، امارات یا حتی چین صادر می‌کردند.
رئیس مجمع نمایندگان خراسان رضوی در پاسخ به اینکه ریشه این مشکل چیست، گفت: در دنیا مرسوم است وقتی از سوی محصولی منفعتی به دست می‌آید، متولیان آن بخشی از درآمد و منابعی را که حاصل شده برای توسعه، فرآوری و برندسازی محصول استفاده کنند تا از قِبل سودی که ایجاد می‌شود، آن محصول تقویت و حفظ شود.
وی اظهار کرد: متأسفانه در مورد زعفران کسانی بیشترین سود را در سال‌های گذشته بردند که خودشان تولیدکننده نبودند؛ بلکه زعفران را از کشاورزان جمع‌آوری و سپس آن را به صورت فله به کشورهای اطراف یعنی افغانستان، امارات یا حتی چین صادر می‌کردند. این افراد به خاطر اینکه زعفران را با قیمت پایین از کشاورز می‌خریدند و به قیمت جهانی در بازارهای خارج از کشور می‌فروختند، سود بسیار هنگفتی به دست آوردند و به خاطر همین سود بالا به دنبال برندسازی، بسته‌بندی مناسب و فرآوری نبودند. باید گفت در سال‌های گذشته محصول گران بهای زعفران کاملاً فله از کشور خارج و به صورت خام‌فروشی در بازارهای خارج از ایران به فروش رسیده است.
زنگنه در تکمیل گفته‌های خود تأکید کرد: نکته مهم این است که این افراد هیچ تعصبی هم نسبت به زعفران نداشته‌اند تا منافعی را که از محل آن حاصل می‌شود، در زمینه افزایش بهره‌وری، آموزش، توسعه بازارهای زعفران و برندسازی هزینه کنند. متأسفانه منابع حاصل از فروش زعفران به ساختمان‌سازی در خارج از استان، مناطق آزاد کشور و حتی خارج از کشور هزینه و تبدیل به ملک و املاک شده و با وجود اینکه صدها محصول دارویی، بهداشتی و غذایی از زعفران در دنیا حاصل می‌شود؛ اما متأسفانه ما در کشور نتوانسته‌ایم از منافع زعفران برای خود محصول استفاده کنیم و این ظلم بزرگ در مورد زعفران صورت گرفته است.
زعفران‌کاران در فروش محصول خود عجله نکنند
نماینده مردم تربت‌حیدریه و مه‌ولات در مجلس شورای اسلامی این گروه از افراد سو استفاده‌گر را مافیا معرفی می‌کند و می‌گوید: این گروه در سال‌های گذشته تمام تلاش خود را انجام دادند تا قیمت خرید زعفران را پایین بیاورند و از کشاورز خریداری کنند. همین امر هم سبب شده تولیدکننده ما هم توانی برای تقویت محصول نداشته باشد و گاهی حتی نتواند هزینه‌های تولید خود را تأمین کند.
زنگنه به تقویت قیمت زعفران در دو سال گذشته اشاره کرد و افزود: خوشبختانه در دو سال گذشته قیمت زعفران تقویت شده و دو سال است زعفران بیشتر از کیلویی هزار و ۵۰۰ دلار از کشاورز خریداری می‌شود. دلیلش این است که در سه یا چهار سال گذشته مدیریتی حاکم و منسجم برای زعفران با کمک سازمان بورس، سازمان تعاونی روستایی، جهاد کشاورزی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و خود کشاورزان ایجاد شده و توانسته‌ایم مافیای زعفران که قیمت آن را در حد ۴۵۰ دلار نگه می‌داشتند، پشت سر بگذاریم و فروش زعفران توسط کشاورز را در حال حاضر به کیلویی هزار و ۵۰۰ تا هزار و ۶۰۰ دلار در بازار برسانیم.
وی بیان کرد: امسال هم مثل سال‌های گذشته حمایت سازمان تعاون روستایی و جهاد کشاورزی در فصل برداشت از کشاورزان زعفران‌کار وجود دارد. ضمن اینکه برای نخستین بار با بیش از ۲۰ صندوق سرمایه‌گذاری بورس تفاهم شده تا در آبان و آذر در حوزه زعفران سرمایه‌گذاری کنند که خود این اتفاق هم موجب افزایش قیمت محصول می‌شود تا سود فروش این محصول عادلانه باشد.
زنگنه ضمن توصیه به کشاورزان گفت: کشاورزان نگرانی برای فروش محصول خود نداشته باشند و در فروش عجله نکنند. ثبات در قیمت‌ها مقدمه‌ای برای سرمایه‌گذاری بخش‌های خصوصی و واحدهای مختلف در فرآوری زعفران در سال‌های آتی است تا ما شاهد گسترش کارخانه‌های فرآوری زعفران و تولید محصول در آینده‌ای نزدیک باشیم.
