کیوان محیط‌مافی مدیرعامل دیجی نکست، در سخنانی به چالش‌ها و فرصت‌های اکوسیستم استارتاپی ایران پرداخت. او تأکید کرد که اکوسیستم اقتصادی حاصل عملکرد بازیگران مختلفی است که دولت به‌عنوان قانون‌گذار و شرکت‌های بزرگ به‌عنوان بازیگران اصلی نقش مهمی در آن دارند.
محیط‌مافی بیان کرد که در ایران به‌دلایل سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs) به‌خوبی شکل نگرفته‌اند و این موضوع بر اکوسیستم استارتاپی تاثیر منفی گذاشته است. دولت باید نقش خود را به‌عنوان تنظیم‌کننده بهتر ایفا کند و شرکت‌های بزرگ نیز باید به حمایت از استارتاپ‌ها بپردازند.
مدیرعامل دیجی نکست با اشاره به مشکلاتی که استارتاپ‌ها در ایران با آن مواجه هستند، گفت که بسیاری از استارتاپ‌ها به‌دلیل نبود حمایت‌های مالی و زیرساختی مناسب، نمی‌توانند به رشد و توسعه برسند. لازم است دولت با ارائه تسهیلات و حمایت‌های مالی، به رشد استارتاپ‌ها کمک کند.
محیط‌مافی گفت که تعداد شتاب‌دهنده‌ها و پرورش‌دهنده‌ها در ایران بسیار کم است و این موضوع باعث شده تا بسیاری از استارتاپ‌ها نتوانند به مرحله رشد و توسعه برسند.
او افزود که دولت باید با ارائه تسهیلات مالی و حمایت‌های لازم، به افزایش تعداد شتاب‌دهنده‌ها و پرورش‌دهنده‌ها نیز کمک کند.
دولت باید نقش تسهیل‌گر را ایفا کند
محیط‌مافی در ادامه سخنان خود نقش دولت در دوران معاصر را بررسی کرد گفت که بهتر است دولت به‌جای مالکیت، نقش تسهیل‌گر را ایفا کند. اعتماد به بخش خصوصی و افزایش شفافیت در تصمیم‌گیری و گردش اطلاعات از جمله اقداماتی است که می‌تواند به بهبود این فرایند کمک کند. او افزود که ارتقای انضباط مالی و اداری نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
مدیرعامل دیجی نکست تاکید کرد که دولت باید به‌صورت زمان‌بندی شده از حوزه‌هایی که بین بخش خصوصی و دولتی رقابت وجود دارد، خارج شود. تسهیل اعطای تسهیلات با اعتبارسنجی درست و ضابطه‌محور، همراه با نظارت و کنترل قوی در مصرف آن، ممکن است به بهبود این فرایند کمک کند. محیط مافی گفت که استفاده از بنچمارک‌های موفق بین‌المللی می‌تواند باعث شود تا دولت نقش تسهیل‌گر را بهتر ایفا کند.
نقش بخش خصوصی در بهبود اکوسیستم اقتصادی
محیط‌مافی با اشاره به نقش بخش خصوصی در بهبود اکوسیستم اقتصادی، تاکید کرد که بخش خصوصی می‌تواند با اقدامات موثرتر و بیشتر، نقش خود را بهتر ایفا کند. بخش خصوصی باید حضور موثری در نهادهای صنفی داشته باشد و با دولت تعامل بیشتری برقرار کند تا مشکلات موجود را منتقل کرده و پیشنهادات خود را برای بهبود امور ارائه دهد.
مدیرعامل دیجی نکست بیان کرد که رعایت قوانین و ایجاد شفافیت مالی از جمله اقداماتی است که بخش خصوصی می‌تواند برای بهبود اکوسیستم اقتصادی انجام دهد. افزایش بهره‌وری نیز اهمیت بالایی دارد.
تعامل مؤثر بخش خصوصی و دولت؛ راهی برای رشد استارتاپ‌ها
برای ایجاد یک اکوسیستم استارتاپی موفق در ایران، نیاز به همکاری و هماهنگی بین دولت، شرکت‌های بزرگ و سرمایه‌گذاران است. دولت باید با ارائه تسهیلات و حمایت‌های لازم، به رشد و توسعه استارتاپ‌ها کمک کند و شرکت‌های بزرگ نیز باید به حمایت از استارتاپ‌ها بپردازند. دولت باید با اعتماد به بخش خصوصی و افزایش شفافیت، نقش تسهیل‌گر خود را ایفا کند و با استفاده از بنچمارک‌های موفق بین‌المللی، به بهبود اکوسیستم اقتصادی کشور کمک کند. بخش خصوصی نیز با حضور موثر در نهادهای صنفی، تعامل با دولت، رعایت قوانین، ایجاد شفافیت مالی و افزایش بهره‌وری می‌تواند نقش مهمی در بهبود اکوسیستم اقتصادی کشور داشته باشد.
استارتاپ یعنی ایجاد تحول
بعد از ظهور نسل اول استارتاپ‌ها، چرخه طبیعی رشد دچار بحران شد. گروه‌های بزرگی مانند اسنپ یا دیجی کالا شکل گرفتند و همان نسل اول به غول‌های بازار تبدیل شدند. اما زمین زیر پای بزرگان ترک خورده است. زیر سایه آن‌ها، ما با بحران خشکسالی در اکوسیستم استارتاپی مواجه هستیم.
نسل اول استارتاپ‌هایی که حالا تبدیل به غول‌هایی شده‌اند و به گردش‌های مالی بسیار زیاد رسیده‌اند و کمتر کسی امروزه پیدا می‌شود که نام آن‌ها به گوشش نخورده باشد، گروه‌های بزرگی مانند دیجی‌کالا و اسنپ و مواردی از این دست به‌شمار می‌آیند. می‌توانید حتی بیشتر مثال بزنید و البته برای این کار نیازی نیست راه دوری بروید. استارتاپ‌ها امروزه زندگی را نسبت به گذشته بسیار آزاد کرده‌اند.
اما چرخه‌ای که باید به شکلی طبیعی در اکوسیستم تکرار می‌شد، در کشور ما به طرز معیوب می‌چرخد. با گذر زمان باید نسل دوم استارتاپ‌ها در اکوسیستم استارتاپی ایران به‌وجود می‌آمد، اما این اتفاق نیفتاد. می‌توان این چرخه معیوب را بحران تلقی کرد.
تجارت‌نیوز به طور اختصاصی با هم‌بنیان‌گذار دیجی کالا سعید محمدی گفت‌وگو کرده است.
ما در فضای نامساعدی برای توسعه قرار گرفته‌ایم
در گفت‌وگو با سعید محمدی، هم‌بنیان‌گذار دیجی‌کالا، در مورد خشکسالی اکوسیستم استارتاپی و عوامل و فاکتورهای تاثیرگذار بر آن پرسیدیم. او در این باره گفت: «هر پدیده‌ای در دوره‌های مختلف زمانی، چیستی‌ها و چگونگی‌های متفاوتی پیدا می‌کند و به معانی متنوعی تعبیر می‌شود. اکوسیستم استارتاپی ایران حدوداً ۱۰ الی ۱۵ سال پیش با ظهور اولین موج یا نسل از استارتاپ‌ها در کشور شکل گرفت.»
او افزود: «خشکسالی اکوسیستم بارها شنیده شده و زمانی که برچسب بحران را به آن می‌چسبانیم معانی مختلفی از آن برداشت می‌شود. من موافق هستم که از چند سال گذشته درگیر یک نوع خشکسالی شده‌ایم. اما نباید به این واژه بیش از حد بها داد. دهه ۹۰ فضایی پر از انگیزه بین جوانان برای تشکیل کسب‌وکارهای استارتاپی به‌وجود آمد. فضایی پر از امید. در واقع بعد از آن موج اولیه کشور درگیر مشکلات و بحران‌هایی شد. موضوعاتی مانند تحریم‌ها، کاهش ارزش ریال و فضای بسته اینترنت و مواردی از این دست، مجموعه‌ای از عوامل را تشکیل دادند که فضایی نامساعد برای توسعه اکوسیستم استارتاپ ایجاد کرد.»
می‌توان به دوره رونق و شکوفایی بازگشت
در ادامه صحبت در مورد بحران خشکسالی در اکوسیستم استارتاپی ایران، سعید محمدی هم‌بنیان‌گذار دیجی کالا گفت: «این مسائل وجود دارند. اما باید از یک جنبه دیگر هم به این موضوع نگاه کرد. کشوری با مختصات و سایز ایران، تعداد و میزان نخبگانی که در کشور وجود دارد… به هر حال ما هنوز کشور جوانی به‌حساب می‌آییم. جوانان با استعداد ما پتانسیلی در خود دارند که به‌راحتی میتوانند با مهیا شدن شرایط در وضع موجود تغییر و دگرگونی ایجاد کنند و کشور را دوباره به دوران رونق و شکوفایی بازگردانند.»
او افزود: «من احساس می‌کنم در سال‌های آینده دوباره شاهد ظهور موج دیگری هستیم. در واقع شاهد توسعه چشمگیر کسب‌وکارهای استارتاپی خواهیم بود. اساساً این موضوع هم نباید از منظر داخلی و فضایی که ما در کشور داریم بررسی شود. به هر حال ترندهای اصلی امروزین، مانند تکنولوژی‌ها و نوآوری‌های حوزه ICT خود را به ما تحمیل خواهند کرد و ما محکوم خواهیم بود به اینکه با این موج جهانی حرکت کنیم و حول این فضای استارتاپی موج جدیدی شکل دهیم که بتواند پاسخگوی نیازهایمان باشند. به‌عبارت دیگر این یک احتمال یا انتخاب نیست. فرصت‌های زیادی در این مارکت در حال حاضر وجود دارد و باید امیدوار باشیم مجموعه‌هایی که میتوانند نقش موثری در توسعه ایفا کنند، از دولت و وزارتخانه‌های مربوط گرفته تا نهادهای بخش خصوصی مثل همین شتاب‌دهنده‌ها و شرکت‌هایی که امکانات مناسبی دارند، برای شکل‌گیری موج‌های بعدی استارتاپ‌ها تلاش لازم را بکنند.»
استارتاپ یعنی ایجاد تحول
به‌طور کلی در فضاهای استارتاپی، انرژی زیادی احساس می‌کنید. افراد فارغ از حوزه کاری و تخصص یا مهارتی که دارند، با ذوق و شوق به کار خود می‌پردازند. آن‌ها میل به کار کردن دارند. اصولاً بنیان‌گذاران استارتاپ‌ها یک ویژگی مشترک دارند و آن تعهد به کسب‌وکار و ایده‌شان است. ایده‌ای که منجر به ایجاد یک تغییر خواهد شد. جوهری که پیشران تیم در بحران‌هاست.
در افتتاحیه نهمین بوت کمپ استارتاپی دیجی نکست، افراد دیگری مانند فرزین فردیس، مدیرعامل سرآوا، هم حضور داشتند. در صحبت این افراد همان جوهر مذکور یافت می‌شد. شوقی که اسکلت یک کسب‌وکار را سرپا نگه می‌دارد. در دوران خشکسالی اکوسیستم استارتاپی ایران، ما خالی از چنین شوقی نیستیم. در واقع مشتاقان تغییر و تحول و ایجاد کسب‌وکارهای نوین به کثرت وجود دارند، اما مساله اینجاست که این شوق زمانی خاموش و سرد یا حتی کشته می‌شود. وقتی در این‌باره از محمدی پرسیده شد به خبرنگار تجارت‌نیوز پاسخ داد:
«اتفاقات بزرگ و مثبت در این حوزه نهایتاً به‌دست افراد بااستعداد رقم می‌خورند. چنین انسان‌هایی هستند که سازنده اتفاقات مهم‌اند. نسل جدید و فارغ‌التحصیلان جدید دانشگاه یا به‌طور کلی افرادی که قصد دارند برای اولین‌بار کار کردن را تجربه کنند، بسیار مهم است که انگیزه و چشم‌انداز مناسب خود را داشته باشند. البته به‌نظر من یکی از چالش‌های جدی امروزه هم همین مساله است. یک جوان که تازه از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود هم می‌توان به او حق داد که ناامید باشد و هم نمی‌توان این حق را به او داد. به هر حال همین افراد هستند که باید تلاش کنند وضع موجود تغییر کند و تحول ایجاد کنند. اصلاً استارتاپ یعنی ایجاد تحول در هر حوزه‌ای.»
استارتاپ یعنی ایجاد تحول. از آنجا که استارتاپ‌ها بر نحوه زیست ما تاثیرگذارند، این تحولات میتوانند زیستن را چه‌بسا ساده کنند. تحول‌آفرینی نیازمند تلاش مضاعف و دریافت حمایت است. حمایتی که گاه از سوی دولت به کارآفرینان جوان ارائه می‌شود و گاه خود بخش خصوصی مسئول آن است.
او در ادامه افزود: «واقعیت این است که نمی‌توان منتظر شد فضا برای کار ما مهیا شود. ما محکوم هستیم که امیدوار باشیم و باید از هر روزنه‌ای برای تغییر نهایت استفاده را بکنیم. این روند در تاریخ به‌طور طبیعی رخ داده است. به نظر من اگر به دهه ۸۰ نگاه کنیم، شاید آن مقطع را از جنبه‌هایی مساعدتر از آنچه امروز درگیر با آن هستیم دریافت کنید، ولی از جنبه‌های دیگر از بسیاری از جنبه‌های دیگر، فضا از امروز مساعدتر نبود. همان روزنه‌هایی که در آن زمان به‌وجود آمد، باعث خلق نسل اول استارتاپ‌ها در اکوسیستم شد. این روزنه‌ها امروز هم وجود دارد. باید به آن‌ها توجه کرد و بیش از حد به این فضای ناامیدی بها نداد. اتفاقاً نمونه‌های موفقی هم در همین سال‌ها در حال شکل‌گیری و رشد هستند. می‌توان امید بیشتری به جامعه تزریق کرد.»
نسخه‌هایی برای پیشرفت
در پایان گفت‌وگوی اختصاصی تجارت‌نیوز با سعید محمدی، هم‌بنیان‌گذار دیجی کالا، پیرامون موضوعاتی صحبت شد که باید توجه عمومی و همگانی را به آن‌ها جلب کرد. موضوعاتی که برای مقابله با آن‌ها نیاز به تلاش و خرد جمعی داریم.
نمی‌توان در یک اتاق بسته نوآوری کرد
او نظر خود را در این باره بدین گونه اظهار کرد: «در زمان بحران همه باید دست به دست یکدیگر دهند و در کنار هم تلاش کنند. باید از این فضای ناامیدی و جو منفی روانی خارج شویم. این قدم اول خواهد بود. موضوع دوم را باید در این مساله تعریف کرد. به هر حال ما کشوری هستیم که متاسفانه مراودات کمی با خارج از کشور داریم و شاید بتوانیم بگوییم در این زمینه بسته هستیم. متاسفانه فضای به گونه‌ای نیست که تیم‌ها و افراد موفق رفت و آمد بین‌المللی داشته باشند. یا حتی سمینارها و کنفرانس‌ها در هر گوشه از کشور به‌صورت بین‌المللی برگزار شوند. باید از هر فرصتی برای تعامل با دنیا استفاده کنیم و در تماس با دنیا بمانیم تا بتوانیم ترندها را دنبال کنیم. ظرفیت‌ها در خارج از کشور فقط محدود به سرمایه‌گذاری نیست بلکه ارتباطات و مشارکت‌هایی را هم شامل می‌شود که میتوانند مهم باشند.»
شرکت‌های بزرگ در نقش لکوموتیو
امروزه شکل جدیدی از اقتصاد باعث دگرگونی در بسیار از تعاریف شده است. به‌عنوان مثال با چنین گزاره‌ای روبهرو هستیم که دولت دیگر نباید در نقش مالک، بلکه باید یک تسهیل‌گر باشد. دولت موظف است شرایط رشد را فراهم کند و مالکیت را به بنگاه‌های بزرگ اقتصادی و به‌طور کلی بخش خصوصی واگذار کند. بدین ترتیب فرصت رشد مناسبی فراهم می‌شود و فضا برای توسعه باز خواهد شد. در چنین دورانی شرکت‌ها، استارتاپ‌ها و دیگر مواردی از این دست میتوانند سهم بزرگی در شرایط اقتصادی کشورها داشته باشند. این نکته‌ای است که نباید اهمیت آن را نادیده گرفت.
سعید محمدی هم‌بنیان‌گذار دیجی کالا در این باره توضیح داد: «بخش بزرگی از توسعه در دنیا به‌صورت کلی از سوی نهادها انجام می‌شود. یکی از مهم‌ترین این نهادها بخش خصوصی است. حالا شرکت‌ها میتوانند نقش لکوموتیو را ایفا کنند. یعنی پیشران توسعه باشند. بخش خصوصی در ایران با چالش‌های بسیاری روبه‌روست اما شرکت‌های بزرگ و موفق بسیاری هم وجود دارند. شرکت‌هایی که نسل اول استارتاپ‌ها را تشکیل می‌دهند، مانند دیجی‌کالا، اسنپ، کافه بازار، علی‌بابا، فیلیمو و دیگر شرکت‌هایی که به عنوان نسل اول شناخته می‌شوند. این شرکت‌ها هم مسئولیت دارند و مسئولیت اجتماعی آن‌ها در قبال توسعه، ارائه انواع حمایت‌ها از نسل‌های بعدی است. می‌توان استعدادها را در کار درگیر کرد و جوان‌ترها را به این حوزه کشید. در واقع برگزاری چنین رویدادها و گردهمایی‌ها، کمپ‌ها و دیگر موارد می‌تواند در زنده نگه داشتن اکوسیستم تاثیر به‌سزایی داشته باشد. به غیر از این استارتاپ‌ها ما با شرکت‌های بزرگ و مهمی روبهرو هستیم که منابعی از جنس‌های دیگر دارند. منابع مالی دارند یا حتی امکان مذاکره قوی‌تری با دولت دارند و به‌نوعی میتوانند دولت را متقاعد کنند تا در حوزه‌های مورد نظر بهتر از قبل عمل کند. باعث تصویب قوانین بهتری در حوزه توسعه شوند و به‌طور کلی در این شرایط تاثیرگذار باشند.»
استارتاپ‌ها در تلاطم‌های اقتصادی غرق می‌شوند
به‌عنوان آخرین نکته، محمدی به ثبات در اقتصاد کلان اشاره کرد. او خاطرنشان کرد: «تلاطم‌های اقتصادی شاید سخت‌ترین ضربه را به نوآوری در ۱۰ سال گذشته زده باشند. کاهش ارزش ریال و تورم بالا نمونه‌هایی از این مسائل‌اند. در این زمان چه‌بسا شما خیلی راحت‌تر بتوانید کسب درآمد کنید و روی موج تورم سوار شوید و سوداگری یا واسطه‌گری کنید، این نوع کسب درآمد بسیار ساده‌تر از کارآفرینی و نوآوری است. از این رو شاید انگیزه و امید جوانانی که قصد ورود به بازار کار را داشته و دارند از بین برود. باید به این مسائل توجه کافی داشت و برای تغییر آن تلاش کرد.»
در نهایت باید به تمامی این مسائل اشراف داشت و از آن‌ها آگاه شد. توسعه و پیشرفت بدون نظر داشتن به این مسائل رخ نخواهد داد و تحول از چنین پنجره‌ای می‌گذرد. نسل جدید یا موج بعدی استارتاپ‌ها امکان ایجاد تحولات عظیمی در ساختار اقتصادی کشور خواهند داشت. لازمه این دگرگونی بزرگ، آماده‌سازی و مهیا ساختن شرایط برای این تغییرات است.
نکته اساسی استمرار است. یعنی پیوسته تلاش کردن برای بهتر کردن و بهبود وضع موجود و صدالبته تزریق امید به سطح جامعه.
