۳۱ می (۱۱ خرداد) روز جهانی طراحان وب بود. به همین مناسبت به سراغ مرتضی گرانسایه، توسعه‌دهنده وب رفته‌ایم تا با او درباره وضعیت فعالان حوزه طراحی وب در ایران گفت‌وگو کنیم. گرانسایه معتقد است طراحان وب در ایران به دلیل وضعیت مبهم این حوزه، انگیزه‌ای برای ادامه کار ندارند. انحصار در ارائه خدمات به دولت، مهاجرت افراد متخصص به خارج و نابسامانی بازار طراحی وب از مشکلاتی است که گرانسایه در این گفت‌وگو به آنها اشاره می‌کند.
وضعیت حوزه طراحی سایت در داخل کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مسئله فعلی این است که بهای خاصی به محصولات و تولیدات داخلی در این زمینه داده نمی‌شود. ما برخی فروشگاه‌ها را داریم که محصولات را به شکل لانچ‌شده، کپی و… با قیمت خیلی کم در بازار می‌فروشند و این کار باعث میشود برای تولیدکننده داخلی انگیزه مالی و حتی فنی باقی نماند.
این چند شرکت و گروهی هم که در حال کار هستند و تولید دارند، دیگر رغبتی برای ادامه کار و نشان دادن خودشان ندارند. بسیاری از آنها نیز تمایل‌شان بیشتر به خارج از کشور است و درواقع بازارشان آنجاست. فضا در داخل کشور متعادل نیست و خود من هم نمی‌دانم آیا مشکل از اینجاست که جامعه وب فارسی از تولیدکننده داخلی حمایت نمی‌کند یا اینکه خود شرکت‌ها باید در این زمینه کاری انجام دهند. فضا حتی برای خود من هم مبهم است.
در سازمان‌های دولتی ظاهراً اجباری وجود دارد که خدمات سایت از ارائه‌دهندگان مشخصی تهیه شود و دلیل این اجبار را هم اغلب بحث امنیت می‌دانند. این موضوع چقدر به امنیت ربط دارد و چه مقدار بحث انحصارگرایی در میان است؟
بحث انحصار فروش به سازمان‌ها و بخش‌های دولتی، سال‌هاست که وجود دارد. از آن دوره‌ای که بحث داغ بود که سازمان‌ها در زمینه کاربری از این خدمات استفاده کنند، برخی شرکت‌ها شروع به تولید اختصاصی پورتال‌های سازمانی کردند که فضایی به‌شدت انحصاری دارد. نزدیک به ۹۰درصد سازمان‌هایی که حتی لزوماً دولتی نبودند، بلکه فقط با دولت ارتباط داشتند، بسته به نوع کاربری پورتال‌شان از برخی سرویس‌ها و خدمات از قبل آماده‌شده استفاده می‌کنند و ظاهراً در این زمینه یک حالت دستوری وجود دارد که باید از این خدمات خاص استفاده شود. این کار مسلماً بحث حمایت‌ها را کم می‌کند. وقتی دولت با توجه به منابعش، از محصولاتی که شرکت‌های خصوصی تولید می‌کنند، استفاده کند، صددرصد می‌تواند یک پشتوانه خوب برای بخش خصوصی باشد. اما در این‌باره که ایجاد انحصار در این زمینه به بحث امنیت کمک می‌کند یا نه، من در تجربه‌ای که خودم داشتم، شاهد بودم محصولاتی که به این شکل استفاده می‌شدند، امن نبودند و در برخی موارد منجر به نشت امنیتی شده و سازمان را با مشکل مواجه کرده بود. البته قبل‌تر برخی افراد باسابقه، سیستم‌های رایگان را به نام یک محصول داخلی به تعداد زیادی سازمان و ارگان فروخته بودند و بعدها سازمان‌ها متوجه شدند که این سیستم رایگان بوده است. این موضوع باعث ایجاد بدبینی شد و فضا به این سمت رفت که همه‌چیز انحصاری شود.
آیا نرم‌افزارهای متن‌باز مانند وردپرس به لحاظ امنیتی مشکل دارند؟
سیستمی مانند وردپرس به خودی خود ناامن نیست. بحث این است که وقتی برخی کارها اشتباه انجام میشود، بعضی چیزها اشتباه نصب میشود و… سیستمی مانند وردپرس هم مشکل‌دار میشود. ما روی یک سایت خبری معروف و پربازدید کار می‌کردیم که روی یک سیستم اختصاصی معروف بود که اغلب سایت‌های خبری روی آن هستند. با توجه به محدودیت‌های ناشی از انحصار، اعمال برخی تغییرات ممکن نبود و برای هر تغییر جزئی عددهای زیادی فاکتور می‌شد، بنابراین، تصمیم بر این شده بود که از این سیستم خارج شوند و به سمت وردپرس بروند. سطح بسته بودن سیستم در حدی بود که حتی دیتابیس خود آن سایت خبری را هم با توجه به اینکه وابسته به یک نهاد دولتی بود، در اختیار ما قرار نمی‌دادند. به هر حال ما با روشی موفق شدیم سایت را به وردپرس انتقال دهیم. مدیرعامل آن نهاد دولتی تماس گرفت که وردپرس امن نیست و مسائل دیگری مطرح کرد که عجیب و غریب بود. در نهایت آنها مجبور شدند به سیستم اختصاصی قبلی برگردند؛ در صورتی که دلایل مطرح‌شده، نه علمی بود و نه واقعی.
این بحث گروکشی پورتال‌فروش‌ها چه اندازه واقعیت دارد؟ منظور انجام تغییرات با نام پشتیبان با هزینه‌های بالا و غیرمنطقی است؟
وقتی یک شرکت حتی به سرور سایت خود دسترسی ندارد، مجبور است هر نوع تغییر کوچک در خروجی را با تیم پشتیبانی یا نویسنده در میان بگذارد و از آنجا که زور آنها بیشتر است، هر فاکتوری هم به دست شما دهد شما مجبور به پرداخت آن هستید، چون دسترسی وجود ندارد و شرکت‌ها فقط یک پنل برای نوشتن محتوا دارند. این شکل از قیمت‌گذاری به امری عادی تبدیل شده و سال‌هاست که براساس تجربه شاهد چنین مواردی هستیم.
برای اینکه جلوی چنین مسائلی گرفته شود، چه راه‌حلی می‌توان در پیش گرفت؟
راه‌حل این است که دیدگاه مدیران به این موضوع تغییر کند و از آنجا که این تغییر، یک موضوع درون‌سازمانی است و از سویی ممکن است بحث‌هایی مانند باند در میان باشد و اینکه حمایت‌های زیادی از آن شرکت‌ها میشود، فکر می‌کنم به این راحتی نمی‌توان در این زمینه کاری انجام داد و اگر قرار است تغییری انجام شود، باید از جانب خود بدنه دولت باشد که در آن زمینه هم مجاب کردن افراد، کار دشواری است و بعید می‌دانم به این راحتی‌ها شاهد تغییری در این زمینه باشیم.
در ایران، گاهی برخی از پلاگین‌ها و تم‌های خارجی را به‌اصطلاح می‌شکنند و پس از فارسی‌سازی به فروش می‌رسانند. آیا این مسئله به لحاظ امنیتی مسئله‌ساز نیست؟
چنین مواردی صددرصد مسئله خواهند داشت، اما ما هیچ قانونی برای آن نداریم. ما در ایران قانون کپی‌رایت و قوانین حمایتی برای محصولات خارجی نداریم و از سمت تولیدکننده‌های خارجی هم هیچ تمایلی وجود ندارد که بیایند با صرف هزینه، حقوق‌شان را در ایران پیگیری کنند.
این مسئله به لحاظ امنیتی سبب ایجاد مشکلات امنیتی میشود. محصولی که قرار است به دست کاربر نهایی برسد، یک مرحله توسط کسی که می‌خواهد آن را بفروشد باز میشود و پس از اعمال تغییرات و زیپ مجدد آن، برای بررسی فرستاده میشود و… که در این روند احتمال دارد یک نرم‌افزار چند دست بچرخد و خود این موضوع می‌تواند عامل ایجاد ایرادهای امنیتی و ویروس در یک فایل باشد.
از سوی دیگر بخش زیادی از این فایل‌ها را کد می‌کنند و کاربر نهایی نمی‌داند در آن بخشی که کد شده چه اتفاقی می‌افتد و در سایت او چه کاری انجام میشود. خیلی‌ها حتی این محصول را نمی‌خرند، بلکه در سایت‌های خارجی غیرمعتبر به شکل مخفیانه آن را تهیه می‌کنند و پس از اعمال تغییرات در داخل به فروش می‌رسانند. در این حالت ممکن است کدهای مخرب وجود داشته باشند که در حالت عادی مشخص نیستند، اما می‌توانند کل سایت را آلوده کنند.
مهم‌ترین تغییراتی که وردپرس به لحاظ فنی در سال‌های اخیر داشته چه بوده است؟ حس می‌کنید در پورتال‌های ایرانی از چه مواردی جا مانده‌ایم و دلیل آن چیست و آیا جایی بوده که بتوانیم ادعا کنیم در ایران همپای خارجی‌ها جلو آمده‌ایم یا حتی جلوتر بوده‌ایم؟
صددرصد ما می‌توانیم با دیگر کشورها در این زمینه همپا باشیم، اما همان‌طور که گفتم، در این زمینه حمایت خاصی وجود ندارد. پیش از این خاطرم هست گروه‌ها و شرکت‌های مختلف خصوصی می‌آمدند در این بخش سرمایه‌گذاری و کار می‌کردند، اما چون برای آن به دلایل مختلف مشتری نهایی پیدا نمی‌شد، بحث تولید نرم‌افزارهای کارهای اختصاصی خیلی کم شده و می‌توان گفت متوقف شده است.
درباره اینکه پورتال‌های داخلی ما چه کم دارند، به این دلیل که خیلی با آنها کار نکرده‌ام، نظری ندارم، اما براساس چند عکسی که دیده‌ام، می‌توانم بگویم از نظر کاربری و چیزی که کاربر نهایی از آن استفاده می‌کند در سطح نامطلوبی قرار دارند.
وردپرس هم به‌روزرسانی‌های خوبی در جنبه‌های مختلف داشته است و به این سمت می‌رود که در بخش مدیریتی خود که برای اپراتور مهم است، تغییرات اساسی ایجاد کند. اولین قدم در این مسیر هم تغییر ویرایشگرشان بود که یک انقلاب بزرگ در بحث تولید و انتشار محتوا ایجاد کرد. در حال حاضر نیز بخش‌های مختلف مدیریت مانند گالری‌ها، کاربران، نوشتار و… به سمت ری‌اکت رفته‌اند و می‌توان گفت شاهد استفاده از نسل بعد در این زمینه هستیم. اکنون بخش ویرایشگر کاملاً به آن سمت رفته است.
این تغییر چه آپشن‌هایی را در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهد؟
بهترین آپشنی که ایجاد کرده در زمینه عملکرد است. در بحث بازگشایی این موضوع تأثیر بسیاری گذاشته و باعث ایجاد تجربه کاربری خیلی بهتر شده است.
مهاجرت نیروهای متخصص تبدیل به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های کسب‌وکارهای حوزه فناوری در ایران شده است. آیا طراحی سایت نیز از حوزه‌هایی است که از این موضوع آسیب دیده است؟
صددرصد آسیب دیده و این موضوع باعث خالی شدن فضا شده است. متأسفانه این خالی شدن هم باعث شده مفهوم کارشناس ارشد در کشور ما تغییر کند. ما به کسی می‌گوییم ارشد یا سینیور که تجربه و سواد مناسب داشته باشد، اما با توجه به اینکه بسیاری از بچه‌های سینیور از ایران رفته‌اند، در حال حاضر افراد در یکی دو سال تبدیل به سینیور می‌شوند و همین باعث شده فضا به سمت غیرتخصصی شدن برود. محتوای تولیدشده توسط افراد ماهر نیز در این فضا کم شده و تأثیر منفی آن مشهود است./ کارنگ
